گلوكومى است كه بدليل اختلال مادرزادى در ساختمان‌هاي تخليه زلاليه چشم، فشار چشم‌ها از بدو تولد بالاست. اگر كه نوزاد چشم‌هاي كدر،‌ سفيد و بزرگ دارد و يا دچار ترس از نور است و در نور چشم‌هايش را مى‌بندد، باید هر چه سریع‌تر توسط چشم‌پزشک ویزیت شود.

گلوکوم مادرزادی یک بیماری ناشایع چشمی است. از هر ده هزار کودک یک نفر به این بیماری مبتلا می‎شود. در صورتی از این عنوان برای تشخیص بیماری استفاده می‎شود که از هنگام تولد تا 3 سالگی تشخیص داده شود. گلوکوم مادرزادی درمان نشده یکی از علل مهم نابینایی کودکان می‌باشد. با وجود ابتلای نوزاد در بدو تولد، در 60% موارد بیماری تا 3 تا 6 ماهگی و در 80% موارد تا یک‌سالگی تشخیص داده می‎شود. در 65% موارد بیماری، فرزندان پسر و در 70% موارد هر دو چشم را درگیر می‌کند. در اﻏﻠـﺐ ﻣــﻮارد، ﮔﻠﻮﻛﻮم ﻣﺎدرزادي اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻧـﻮع وراثتی آن نیز دﻳـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ. از ﻧﻈـﺮ بیماری¬زایی اﮔﺮ ﭼــﻪ ﻧﻘـﺺ ﺗﻜـﺎﻣﻠﻲ در زاوﻳـﻪ چشم در اﻳـﻦ ﺑﻴﻤـﺎري وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻋﻠﺖ دﻗﻴﻖ آن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ. ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎ زاوﻳﻪ ﺑﺎز ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ، اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر داﺧﻞ ﭼﺸﻢ، ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﻗﻄﺮ ﻗﺮﻧﻴﻪ، ورم و ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﻛﺎپ ﻋﺼﺐ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد. نشانه‌های بیماری شامل سه‌گانه اشک‌ریزش، حساسیت به نور و بستن چشم‌ها می‌باشد (تصویر 1).

با توجه به اینکه عدم همکاری کودکان انجام یک معاینه کامل چشم پزشکی را غیر ممکن می‌کند، در صورت شک به این بیماری باید معاینه زیر بیهوشی انجام شود. اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻋﻠــﺖ ١-١٥% ﻧﺎﺑﻴﻨــﺎﻳﻲ در ﻛﻮدﻛـﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ زودهنگام و درﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ آن ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ‌ﻛﻨﻨﺪه‌اي در ﭘﻴﺶ‌آﮔﻬﻲ این ﺑﻴﻤﺎري دارد و می‌تواند تا 90% موفق باشد. درﻣــﺎن اﺻﻠــﻲ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻋﻤــﻞ ﺟﺮاﺣﻲ است.

كودكان مبتلا به گلوكوم مادرزادى، معمولاً به محض تشخيص، نياز به جراحى دارند. اكثر اين كودكان، بعد از جراحى اوليه نيازمند معاينات مكرر زير بيهوشى هستند. ممكن است بيش از يك عمل جراحى لازم باشد و يا علي‌رغم جراحى، نياز به استفاده از قطره‌هاى كاهنده فشار چشم نيز وجود داشته باشد.

بعضى از علائم اين كودكان مثل ادم قرنيه و حساسيت به نور با درمان مناسب ممكن است برطرف شود ولى بعضى مثل لكه قرنيه يا بزرگ شدگى چشم‌ها باقى مى‌ماند (تصویر 2).

اين كودكان نيازمند پيگيرى و مراقبت مداوم هستند و درمان آنها مستلزم همكارى هوشمندانه خانواده آنها با پزشكان معالج است.

از آنجا كه اين بيمارى مى¬تواند ارثی باشد، در صورتى‌كه موردى از اين بيمارى در خانواده شما وجود دارد، قبل از ازدواج يا بچه‌دار شدن، مشاوره ژنتيك را فراموش نكنيد.

كودك مبتلا به گلوكوم و مشکل ریختن قطره

چشم‌هام از قطره مي‌ترسه، عبارت آشنايي كه كودكان خردسال هنگام ريختن قطره بي‌حسي يا قطره متسع‌كننده مردمك به زبان مي‌آورند.

راضي كردن كودكان خردسال (حدوداً سه‌ساله) براي ريختن قطره بسیار دشوار است. از طرفي ريختن قطره با اجبار نيز باعث تشدید ترس در کودک می‎شود. بچه‌هاي بزرگتر و آنهايي كه تجربه خوشايندي از مطب پزشك دارند معمولاً همكاري بهتري براي قطره ريختن دارند.

مجبور كردن كودكي كه براي اندازه‌گيري فشار داخل چشمي همكاري نمي‌كند (چشمهايش را محكم مي‌بندد، نفس را در سينه حبس مي‌كند) باعث خطا در اندازه‌گيري فشار داخل چشمي مي‌شود، حتي اگر اين اندازه‌گيري توسط ابزارهاي غير تماسي كه با فشار هوا كار مي‌كنند باشد.

در كلينيك‌هاي گلوكوم معمولاً‌ در ابتدا قطره‌هاي بي‌حس‌كننده براي اندازه‌گيري فشار داخل چشمي استفاده مي‌شود و فقط در صورت نیاز، قطره‌هاي متسع‌كننده مردمك براي معاينه بهتر سر عصب بينايي مورد استفاده قرار می‌گیرند. تلاش مي‌شود قطره متسع‌كننده مردمك با فاصله كمي از قطره‌ بي‌حس‌كننده ريخته شود كه سوزش كمتري ايجاد كند.

از طرفي بايد اين نكته را در نظر داشت كه قطره‌هاي بي‌حس‌كننده، باعث بي‌حسي قرنيه مي‌شوند نه پلك‌ها. بنابراين در بسیاری از موارد كودكان از برخورد نوك دستگاه تونومتر به مژه‌ها و پلكشان شکایت دارند. اگر قبل از انجام معاينه در مورد احتمال اين برخورد به آنها توضيح دهيد از احساس ناراحتي آنها کاسته می‎شود.

هيچ‌كس به اندازه شما فرزندتان را نمي‌شناسد و از ترس‌ها و نگراني‌هاي او اطلاع ندارد. بهترين فضاي آرامبخش براي كودكتان زماني ايجاد مي‌شود كه شما و پزشك معالج با هم همراه باشید و يك رويكرد مشخص و ثابت در برخورد با كودك داشته باشيد.

اگر شما ترديد يا نگراني در مورد لزوم استفاده از قطره‌ها داريد، اين ترديد را درحضور كودك با پزشك در ميان نگذاريد. فرزند شما استرس شما را در مورد قطره‌ها حس خواهد كرد و رفتارش بازتابي از نگراني شما خواهد بود. مهم نيست كه چقدر نگران يا عصبي هستيد، اين نگراني‌ها را از كودك خود پنهان کنید. در محيطي خصوصي‌تر و بدون حضور كودك در مورد آنچه شما را آشفته و نگران كرده است از پزشك معالج سؤال كنيد.

براي قانع كردن كودكان بزرگتر راه‌هاي مختلفي وجود دارد. يكي از اين راه‌ها استفاده از لغات مثبت و تشويق‌كننده براي قطره‌ها می‌باشد (مثل قطره‌هاي شكلاتي). جايزه‌هاي مختلف نیز براي تشويق كودكان مؤثر‌ند. تمرين والدين با ريختن قطره‌هاي اشك مصنوعي در چشم‌هاي خود در خانه در حضور كودك مي‌تواند به كاهش ترس و استرس بچه‌ها كمك كند. به جاي اعمال زور براي ريختن قطره و اندازه‌گيري فشار چشم كه موجب ايجاد ترس در كودك مي‌شود شايد بهتر باشد كه ادامه معاينات را به ويزيت بعدي موكول كرد. چندين ويزيت در عرض چند هفته به درك بهتر كودك، كمك خواهد كرد.

دخيل كردن كودك در روش معاينه‌اي كه در آن احساس راحتي مي‌كند براي بچه‌هاي بزرگتر كمك‌كننده است. مثلاً بعضي بچه‌ها ترجيح مي‌دهند خودشان به تنهايي روي صندلي معاينه بنشينند و ارتفاع آن را تنظيم كنند و يا بعضی از بچه‌ها ترجيح مي‌دهند قطره‌ها فقط توسط مادر در چشمشان ريخته شود نه توسط پرستار.

توجه به خواسته‌ها و ترجيح‌هاي كودكانه تا زماني كه منطقي و قابل اجرا باشد، باعث تسهيل روند معاينات براي كودك مي‌شود. به كودكان بزرگتر توضيح دهيد كه قطره‌هاي متسع‌كننده مردمك باعث تاري ديد موقت در ديد نزديك وي مي‌شود كه اين حالت گذرا خواهد بود. براي ممانعت از حساسيت به نوري كه اين قطره‌ها ايجاد مي‌كنند، ‌عينك آفتابي همراه داشته باشيد.

هنگام ريختن قطره در چشم كودكان به نكات زير توجه كنيد‌:

• هرگز نگوييد قطره چشمت را نميسوزاند، بگوييد سوزش كمي دارد. بچه‌هاي بزرگتر ممكن است از نارنجي شدن اشكشان بعد از ريختن قطره و تماس كاغذ فلورسنت خوششان بيايد، توجه آنها را به آن جلب كنيد.
• به او نگوييد تو هيچ چيز حس نخواهي كرد، بگوييد يك قطره حس مي‌كني كه چشمت رو تر ميكند. بعضی اوقات ريختن يك قطره روي انگشت كودك يا در چشم عروسك نگراني وي را از بين ميبرد.
• نگوييد فقط يك قطره، بگوييد يك قطره در هر چشم.
• فقط زماني بگوييد اين آخرين قطره است كه واقعاً قطره ديگري نياز نباشد.

عينك در بچه‌هاي مبتلا به گلوكوم‌

علت كم بودن ديد كودك مبتلا به گلوكوم مي‌تواند كدورت و نامنظمي قرنيه، كاتاراكت يا آسيب عصب بينايي باشد كه مانع مخابره درست پيام بينايي به مغز مي‌شود، اما عيب انكساري نيز يك عامل مهم كم بودن ديد در اين كودكان است.

بالا بودن فشار داخل چشمي باعث كشيده شدن ديواره خارجي چشم مي‌شود به طوري كه نقطه فوكوس چشم به تدريج دورتر و دورتر مي‌شود و در چشم كودك نزديك‌بيني يا ميوپي ايجاد مي‌شود كه به معني اين است كه كودكان اجسام نزديك را بهتر از دور مي‌بينند. بنابراين عينك براي بهبود ديد كودك و محافظت از چشم‌ها در بعضي كودكان مبتلا به گلوكوم مفيد خواهد بود.

ايجاد تصوير واضح براي تكامل ارتباط چشم با مغز در كودكان حياتي است و در غياب تصاوير واضح چشم كودك دچار تنبلي چشم ‌و انواع انحرافات چشم مي‌شود. ميزان تأثير عينك در بهبود ديد كودك بستگي به سلامت چشم وي و شماره عينك تجويزي دارد. اين كه عينك براي كودك شما ضروري است يا نه را پزشك معالج تعيين مي‌كند. در مورد عيب‌هاي انكساري كوچك يا زماني كه علي‌رغم فوكوس بودن تصوير بهبودي در ديد حاصل نمي‌شود، تجويز عينك مفيد نخواهد بود. زماني كه آسيب عصب بينايي يا كدورت قرنيه وجود داشته باشد، علي‌رغم فوكوس بودن تصوير روي شبكيه، ديد ضعيف خواهد بود.

از طرفي بياد داشته باشيد شماره عينك بالاتر، به معني بهتر يا بدتر بودن براي چشم كودك شما نيست. آنچه مهم است اين است كه كودك عينكي كه بهترين فوكوس را برايش ايجاد مي‌كند، به چشم بزند. گاهي والدين مي‌گويند كه فرندشان عينك را نمي‌زند يا به نظر نمي‌رسد با آن بهتر ‌ببيند. در اين شرايط با پزشك معالج مجدداً مشورت كنيد.

بعضي عينك‌ها براي فاصله خاصي تجويز شده‌اند مثلاً براي ديد نزديك و ممكن است كودك به اشتباه تصور كند عينك خوبي نيست چون با آن دور را خوب نمي‌بيند.

شماره عينك بچه‌ها بايد بصورت دوره‌اي چك شود. گاهي اوقات هدف از تجويز عينك محافظت از چشم است نه بهبود ديد.

گاهي اوقات عينك براي بهبود ديد چشم ضعيف‌تر كودك تجويز شده است ولي از آنجا كه كودك تنها به ديد چشم بهتر وابسته است متوجه اين بهبود ديد نمي‌شود.

جنس عينك اطفال هميشه بايد از نوع مقاوم در برابر ضربه باشد. توجه به نكات زير پذيرش كودك نسبت به عينك را بيشتر مي‌كند:

• تا جايي كه امكان دارد اجازه دهيد كودك خودش فريم عينك را انتخاب كند.
• از بندهاي پلاستيكي براي نگه داشتن عينك استفاده كنيد.
• از جنس‌هاي منعطف و نشكن فريم انتخاب كنيد.
• زماني كه عينك تازه تجويز شده است اجازه دهيد كودك بصورت نيمه وقت عينك بزند و به تدريج زمان استفاده از عينك را افزايش دهيد.
• از جملات تشويقي و حتي جايزه‌هاي كوچك براي عينك زدن استفاده كنيد.
• در اطرافيان، افرادي كه عينك مي‌زنند مثل دوست و آشنا يا حتي يك هنرپيشه را به او معرفي كنيد تا بداند كه او تنها كسي نيست كه عينك مي‌زند.
• به معلم يا مربي كودك يادآوري كنيد كه علي‌رغم استفاده از عينك ممكن است ديد كودك كاملاً طبيعي نباشد.
• اين نكته را به ياد داشته باشيد كه پذيرش عينك قسمت مهمي از درمان چشم فرزند شماست.