کراتوکونوس (Keratoconus) یا قوز قرنیه یک بیماری پیشرونده می‌باشد. این بیماری بیشتر در دهه‌های دوم و سوم عمر بروز کرده و در نتیجه آن قرنیه نازک شده و تغییر شکل می‌یابد. در حالت طبیعی قرنیه شکل گرد و کروی دارد ولی در این بیماری برجسته و نامنظم شده و شکل مخروطی پیدا می‌کند (تصویر 1).

این موضوع باعث شده نوری که از قرنیه گذشته و وارد چشم می‎شود تصویری نامنظم و مغشوش روی شبکیه تشکیل دهد و در نتیجه آن بیمار اشیاء را تار و مبهم ببیند. کراتوکونوس معمولاً هر دو چشم را درگیر می‌کند ولی شدت درگیری متغیر است. با شیوع کمتر می‌تواند فقط یک چشم را مبتلا نماید.

علائم و نشانه ها

با توجه به سیر آهسته پیشرفت بیماری در مراحل اولیه، تشخیص آن در این مرحله بسیار مشکل است. بیمار ممکن است در ابتدا دچار نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم شده و با شکایت تاری دید مراجعه نماید. گاهی نیز ممکن است از پخش نور و حساسیت به نور شکایت داشته باشد. تغییر سریع و دائمی شماره عینک و تغییر محور آستیگماتیسم در هر ویزیت ممکن است اولین نشانه‌هایی باشد که پزشک را به سمت تشخیص این بیماری راهنمایی نماید.

در مراحل پیشرفته، دید بیمار به شدت کم شده و بیماری در معاینه با اسلیت‌لمپ و یا رتینوسکوپی (آزمایشی که جهت تعیین شماره چشم به کار می‌رود) براحتی قابل تشخیص است.

در موارد نادر ممکن است بدلیل پارگی لایه‌های عمقی قرنیه، ناگهان مایع به داخل استروما نفوذ کرده و قرنیه به رنگ سفید در آید. در نتیجه دید بیمار بشدت و بسرعت کاهش می‌یابد که به این حالت هیدروپس گفته می‎شود (تصویر 2).

در مراحل اولیه در صورت شک به این بیماری هنگام معاینه با اسلیت‌لمپ یا رتینوسکوپی، می‌توان با آزمایش توپوگرافی (عکسی که انحناها و نامنظمی‌های سطحی قرنیه را بصورت نقشه جغرافیایی نشان می‌دهد) به تشخیص رسید (تصویر 3).

چه چیزی باعث کراتوکونوس می¬شود؟

علت دقیق این بیماری مشخص نیست. در بررسی‌های انجام گرفته تغییر در نظم و تعداد رشته‌های کلاژن قرنیه مشاهده شده است. با توجه به شیوع بیشتر در افراد یک خانواده، انتقال بیماری از طریق ژنتیکی نیز مطرح می‌باشد. همچنین بروز بیشتردر بیماران مبتلا به آلرژی که مرتب چشم‌هایشان را می‌مالند، تئوری اثر مکانیکی ترومای مزمن را تقویت می‌نماید.

درمان

در مراحل خفیف، دید بیمار به راحتی توسط عینک یا لنز تماسی نرم قابل اصلاح است. در مراحل متوسط و پیشرفته‌تر ممکن است بیماری با عینک و لنز نرم قابل درمان نبوده و به درمان با لنز‌های سخت یا RGP نیاز باشد. تجویز لنز سخت در کراتوکونوس کاری مشکل و وقت‌گیر است و بیمار باید بداند که ممکن است نیاز باشد جهت تعیین لنز مناسب، چندین بار به پزشک مراجعه نماید.

با توجه به سیر پیشرونده بیماری، ممکن است بعد از مدتی فردی که با لنز راحت بوده به دلیل نازکی و تغییر شکل بیشتر قرنیه دوباره دچار اختلال دید شود.

INTACS روش درمانی جدیدتری بوده که در بیمارانی که قادر به استفاده از لنز نیستند کاربرد دارد (تصویر 4). اگر قرنیه از ضخامت کافی برخوردار باشد می‌توان با بکارگیری قطعات پلاستیکی در ضخامت محیط قرنیه،کیفیت دید بیمار را بهبود بخشید.

این روش از سال 2004 توسط FDA در درمان کراتوکونوس پذیرفته شده و مطالعات زیادی اثر‌بخشی این روش را در کراتوکونوس نشان داده‌اند. مزایای این روش عبارتند از: خارج چشمی بودن آن، زمان کوتاه مورد نیاز برای استفاده از آن، قابل برگشت بودن و به تعویق انداختن زمان انجام عمل پیوند قرنیه. عوارض احتمالی این روش عبارتند از: عفونت، عدم دستیابی به پاسخ درمانی قابل قبول، پخش نور، دیدن هاله اطراف منابع نور و احساس جسم خارجی.

در تعدادی از بیماران، کراتوکونوس همچنان به پیشرفت ادامه داده و روش‌های ذکر شده موثر نبوده و باید پیوند قرنیه انجام گیرد (تصویر 5).

پیوند قرنیه به دو روش زیر انجام می‌گیرد:

• پیوند نفوذی یا PKP که کل ضخامت قرنیه بیمار در ناحیه مرکزی برداشته شده و با قرنیه فردی که به تازگی فوت کرده جایگزین می‎شود. قرنیه فرد فوت شده پس از انجام آزمایش-های متعدد از نظر بیماری¬های عفونی و اطمینان از سلامت آن در شرایط کاملاً استریل به چشم بیمار پیوند زده می‎شود.
• پیوند لایه‌ای یا LK که در آن تنها بخشی از ضخامت قرنیه بیمار برداشته می‎شود.

انتخاب هر یک از دو روش فوق بستگی به شرایط چشم بیمار و تشخیص چشم‌پزشک دارد.حتی پس از موفق‌ترین پیوندهای قرنیه، برای داشتن دید شفاف و رضایت‌بخش اغلب نیاز به استفاده از عینک و یا لنز وجود دارد و عدم علاقه بیمار به استفاده از عینک و یا لنز نباید دلیل انجام پیوند قرنیه باشد.

پیوند قرنیه یکی از موفق‌ترین موارد پیوند اعضای بدن می‌باشد ولی با این وجود همیشه احتمال دفع پیوند وجود دارد. مهم‌ترین علائم دفع پیوند شامل قرمزی، حساسیت به نور، اختلال در تطابق، احساس جسم خارجی و نهایتاً کاهش دید می‌باشند. بیمار باید به طور کامل از این علائم آگاهی داشته و به محض بروز هر یک از آنها به سرعت به پزشک مراجعه نماید. دفع پیوند در مراحل اولیه قابل درمان است و در صورت عدم انجام درمان به موقع قرنیه پیوندی کدر شده و باید با قرنیه جدید جایگزین گردد. درمان سریع دفع پیوند به اندازه‌ای اهمیت دارد که توصیه شده به محض شروع علائم، بیمار از قطره بتامتازون (هر نیم ساعت) استفاده نموده و بدون فوت وقت به چشم پزشک مراجعه نماید.