آمبلیوپی یا تنبلی چشم حدود 2 تا 3 درصد افراد جامعه را گرفتار می‌کند و اگر به موقع درمان نشود باعث کاهش دید دایمی در طول زندگی فرد می‎شود. در واقع یک نفر از هر 40 کودک مبتلا به این عارضه است.

در این اختلال ممکن است ظاهر چشم سالم باشد، اما دید کودک با وجود استفاده از عینک کامل نیست. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که تکامل بینایی در یک چشم به صورت طبیعی اتفاق افتاده اما در چشم دیگر غیرطبیعی است (تصویر 1). تنبلی چشم اغلب یک چشم را درگیر می‌کند اما گاهی ممکن است هر دو چشم را گرفتار نماید. مسیر بینایی از تولد تا 9 سالگی تکامل می‌یابد و در دوران شیرخوارگی سرعت این تکامل بیشتر است. سرعتی که تنبلی چشم پیشرفت می‌کند به سن کودک بستگی داشته و در کودکان کوچکتر سریعتر به سمت کاهش بینایی پیش می‌رود و برگشت و بهبودی آمبلیوپی هم در افراد کوچکتر سریعتر و بهتر است. تاثیر سن روی تکامل سیستم عصبی به گونه ایست که پس از پنج سالگی، هر چه درمان تنبلی چشم بیشتر به تعویق بیفتد، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می‎شود و پس از هفت تا ده سالگی درمان تاثیر ناچیزی در بهبود بینایی خواهد داشت.

علایم تنبلی چشم

این اختلال در اکثر موارد علامت مشخصی ندارد و ظاهر چشم کودک طبیعی است. همچنین کودک متوجه کاهش بینایی خود نبوده و شکایتی از اختلال چشمی ندارد. معمولاً تنبلی چشم برای اولین بار در معاینات روتین قبل از مدرسه نمایان می‎شود. انحراف چشم می‌تواند هم علت و هم نتیجه تنبلی چشم باشد. هر گونه انحراف چشمی بعد از 4 ماهگی حتماً باید توسط چشم‌پزشک بررسی شود.

عوامل ایجاد تنبلی چشم

در عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم)، اگر هر دو چشم با شدت زیاد درگیر باشند هر دو چشم و اگر تفاوت عیوب انکساری بین دو چشم زیاد باشد، چشم ضعیف‌تر دچار تنبلی چشم می‎شود.

لوچی یا انحراف چشم می‌تواند باعث دو‌بینی شده و در نتیجه تصویر واضحی تشکیل نشود. بدین ترتیب مغز به¬تدریج برای حذف دوبینی، تصویر چشم منحرف را حذف کرده و در چشم منحرف تنبلی چشم ایجاد خواهد شد (تصویر 2).

اشکالات مادرزادی در ساختمان چشم، مانند آب مروارید، افتادگی پلک، کدورت قرنیه و فاکتورهای ژنتیکی باعث می‌شوند که چشم نتواند تصویر واضحی از اشیاء دریافت کند و بتدریج دچار تنبلی شود (تصویر 3).

درمان تنبلی چشم

زمانی که تنبلی در نتیجه عیوب انکساری ایجاد شود اولین اولویت در درمان، تصحیح عیب انکساری از طریق عینک خواهد بود و پس از آن باید کودک را به استفاده از چشم ضعیف وادار کرد که این کار معمولاً با بستن چشم سالم برای هفته¬ها یا ماه‌ها صورت می‌گیرد. ممکن است که برای تعیین شماره چشم کودک به معاینه زیر بیهوشی عمومی نیاز باشد. مهمترین عامل در موفقیت درمان در تنبلی چشم، همکاری و پشتکار والدین در اجرای اقدامات درمانی است. معمولاً کودکان درک و همکاری لازم جهت بر طرف کردن مشکل را ندارند. کودکان معمولاً در مقابل بستن چشم مقاومت می‌کنند، در این موارد با به کار بردن روش‌های تشویقی و تنبیهی می‌توان آنها را وادار به استفاده از پدهای چشمی کرد (تصویر 4).

در مواردی که کودک در هیچ شرایطی مایل به بستن چشم خود نباشد می‌توان از قطره آتروپین در چشم سالم استفاده کرد. آتروپین باعث تاری دید در چشم سالم شده و نهایتا کودک وادار به استفاده از چشم تنبل می‎شود. این قطره‌ها باید زیر نظر چشم پزشک تجویز شود تا از عارضه احتمالی آن یعنی تنبلی چشم سالم جلوگیری شود. البته بايد بدانيم كه گاهي ممكن است مصرف آتروپين همراه با عوارضي مثل حساسيت به نور (زيرا باعث اتساع مردمك مي‌شود)، برافروختگي صورت، طپش قلب و اختلال موقتي تطابق شود و از اين جهت بايد مراقب رفتار و واکنش‌های کودک بود.

گاهي در كودكاني كه استرابيسم، كاتاراكت (آب مرواريد) و يا كدورت قرنيه دارند علاوه بر بستن چشم و استفاده از قطره آتروپين، جراحي نيز انجام مي‌شود.

تا چه سني درمان آمبليوپي موثر است؟

در گذشته تصور بر اين بود كه درمان آمبليوپي تنها تا سنين 7 تا 9 سالگي موثر است. اخيراً در يك مطالعه بزرگ مشخص شده كه درمان آمبليوپي مي‌تواند تا سن 17 الي 19 سالگي نيز موثر باشد و بهتر است تا اين سنين درمان مورد امتحان و آزمايش قرار گيرد. اگرچه هر چه سن کودک بیشتر باشد پاسخ به درمان ضعیف‌تر است.

آمبليوپي خودبه‌خود بهبود نمي‌يابد و در صورت عدم درمان به موقع، باعث كاهش ديد دائم و از بين رفتن ديد عمق مي‌شود. اگر در آينده مشكلي براي چشم سالم فرد پيش بيايد وي وابسته به چشم آمبليوپ خواهد شد بنابراين آمبليوپي بايد هرچه سريع‌تر تحت درمان قرار گيرد و هر چه درمان زودتر شروع شود نتيجه كار و ديد نهايي بهتر خواهد بود.