پیرچشمی (Presbyopia) از دست دادن قدرت تطابق چشم به علت افزایش سن می‌باشد. با ایجاد پیرچشمی دیدن اجسام و تصاویر کوچک از فاصله نزدیک برای افراد دشوار می‎شود. در سنین جوانی عدسی چشم‌ها نرم و انعطاف‌پذیر بوده و شکل خود را به راحتی تغییر می‌دهند تا امکان تمرکز بر روی اشیاء دور یا نزدیک فراهم گردد.

بعد از 40 سالگی، عدسی به تدریج سخت شده و قابلیت تغییر شکل خود را از دست می‌دهد، در نتیجه انجام فعالیت‌های نزدیک از جمله مطالعه مشکل می‎شود. این وضعیت عادی "پیرچشمی" نامیده می‎شود (تصویر 1).

پیر‌چشمی همانند سفید شدن موی سر یا چروک پوست، یک اختلال وابسته به سن بوده و معمولاً بعد از 40 سالگی در اکثر افراد ایجاد می‎شود. توانایی تطابق با افزایش سن از تطابق بیش از 20 دیوپتری در یک کودک 10 ساله (دیدن واضح اجسام در 50 میلی‌متری) تا 10 دیوپتر در 25 سالگی (دیدن واضح اشیاء در فاصله 100 میلی‌متر) و 1 دیوپتر در 60 سالگی (توانایی تطابق تا فاصله یک متری) کاهش می‌یابد. اگر شخصی نزدیک‌بین، دوربین و یا آستیگمات باشد، مشکل قبلی فرد با پیر‌چشمی ترکیب می‎شود. ممکن است افراد نزدیک‌بین مشکلات کمتری با این حالت داشته باشند.

دلایل پیرچشمی

بر خلاف دیگر عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم)، پیرچشمی یک فرآیند مرتبط به سن بوده که بدلیل از دست دادن انعطاف‌پذیری عدسی می‌باشد. با افزایش سن تغییر در پروتئین‌های عدسی، آن را سخت‌تر کرده و انعطاف‌پذیری آن را بتدریج کاهش می‌دهد. همچنین، ممکن است ماهیچه‌های اطراف عدسی نیز قابلیت ارتجاعی خود را از دست بدهند. در این وضعیت چشم بسختی می‌تواند روی اشیاء نزدیک تمرکز کند. به همین دلیل افراد بالای 40 سال وسایل مورد مطالعه خود مانند کتاب را در فاصله دورتر نگه می‌دارند تا آن را واضح‌تر مشاهده نمایند.

علایم پیرچشمی

اولین علایم پیر‌چشمی عبارتند از: اختلال در دیدن خطوط ظریف به خصوص در نور کم، درد چشم هنگام کار نزدیک، تاری دید لحظه‌ای در انتقال نقطه تمرکز از دور به نزدیک. در مراحل پیشرفته‌تر فرد مجبور است برای ایجاد وضوح بهتر تصویر اشیاء، آنها را به طول بازو از خود دور نگه دارد (تصویر 2). در نور زیاد به علت بسته شدن مردمک چشم‌ها، علایم افراد کاهش می¬یابد.

علایم دوربینی و پیرچشمی شبیه به هم هستند، درحالیکه دلیل بروز آنها متفاوت است. دوربینی، یک خطای انکساری بوده که وقتی چشم کوچکتر از حد معمول یا دارای یک قرنیه بسیار مسطح باشد بوجود می‌آید. در نتیجه این وضعیت شعاع‌های نوری به جای اینکه بر روی شبکیه متمرکز شوند در پشت آن تمرکز می‌یابند. این اشکال باعث می‎شود تا اشیاء دور واضح تر و اشیاء نزدیک مه‌آلود و تار دیده شوند. دوربینی از کودکی وجود داشته در حالیکه پیرچشمی بعدها و در حدود 40 سالگی ایجاد می‎شود.

تشخیص پیرچشمی

پیرچشمی با معاینات انجام‌شده توسط چشم‌پزشک تشخیص داده می‎شود. پزشک با استفاده از دستگاهی به نام "فوروپتر" دید فرد را ارزیابی کرده و عیوب انکساری و میزان پیرچشمی را تعیین کرده و بسته به قدرت تطابق باقیمانده و فاصله کاری مورد نیاز در فعالیت‌های روزمره، عینک مناسب را تجویز می‌نماید. پزشک همچنین ممکن است عمل جراحی را بعنوان یک روش جایگزین برای اصلاح پیر‌چشمی مطرح کند (تصویر 3).

درمان پیرچشمی

هیچ روش استانداردی برای پیشگیری و درمان پیرچشمی وجود ندارد. مناسب‌ترین راه اصلاح، به وضعیت چشم‌ها و شیوه زندگی فرد بستگی داشته و بر اساس مشورت با چشم‌پزشک مشخص می‎شود.

در مراحل ابتدایی، افزایش فاصله کاری و افزایش نور هنگام مطالعه یا کارهای ظریف، تا مدتی نیاز به عینک را به تعویق می‌اندازد. زمانی که علیرغم این اقدامات مطالعه با دشواری همراه باشد عینک‌های مطالعه راهی ساده و رایج برای اصلاح مشکل بوده و معمولاً برای انجام کارهای نزدیک مانند خواندن و دوخت و دوز، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع از عینک‌ها به راحتی از طریق داروخانه‌ها قابل دسترس می‌باشند. همچنین می‌توان عینک‌هایی با کیفیت بالاتر را با مشورت و تجویز چشم‌پزشک تهیه کرد. در صورت تمایل به تهیه عینک از طریق داروخانه‌ها، باید پایین‌ترین شماره‌ای که خواندن را برای فرد راحت‌تر می‌نماید خریداری گردد. عینک‌های مطالعه تک کانونی فقط یک فاصله مشخص را واضح می‌نماید.

در صورت استفاده از لنز، چشم‌پزشک می‌تواند عینک مطالعه مناسب به همراه لنز را برای انجام کارهای نزدیک تجویز کند. برای افراد مبتلا به عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم) که مبتلا به پیرچشمی شده‌اند با توجه به دشواری استفاده از دو عینک (یکی برای دید دور و دیگری برای دید نزدیک)، عینک‌های دو کانونی یا لنزهای پیشرونده (progressive) یکی از روش‌های معمول اصلاح پیرچشمی می‌باشد (تصویر 4). این عینک‌ها دارای دو نقطه کانونی بوده که قسمت بالایی لنز برای دید دور و قسمت پایینی آن برای کارهای نزدیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممکن است برخی افراد به دلایل مختلف از جمله ترس از اینکه عینک‌های‌ دو کانونه آنها را مسن‌تر از سن واقعی نشان می‌دهد، تمایل به استفاده از انواع دارای خط جدا کننده نداشته باشند (تصویر 5). در این موارد می‌توان از لنزهای پیشرونده استفاده کرد. لنزهای پیشرونده شبیه به لنزهای دو کانونی بوده ولی انتقال بصری تدریجی بیشتری را بین دو فاصله کانونی دور و نزدیک (بدون خط قابل رؤیت در میانشان) عرضه می‌نمایند.

استفاده از عینک‌های پیشرونده باعث محدودیت میدان بینایی شده و برای دیدن واضح محیط اطراف باید از چرخش سر استفاده کرد (تصویر 16-6).

راه دیگر برای اصلاح پیرچشمی لنزهای مونوویژن (Monovision) می‌باشد. در این روش در یک چشم لنزی برای فاصله دور و در چشم دیگر لنزی برای فاصله نزدیک تنظیم می‎شود. مغز نیز برای استفاده از یک چشم در کارهای نزدیک و استفاده از چشم دیگر برای کارهای دور، تطابق می‌یابد.

با توجه به اینکه قدرت تطابق لنز چشم با افزایش سن کاهش می‌یابد، شماره عینک نیز باید بعد ازمدتی افزایش یابد. این¬کار با معاینه توسط چشم‌پزشک و تجویز عینکی با شماره مناسب برای کمک به دید نزدیک انجام می‌گیرد.

عمل¬های جراحی پیرچشمی

از عمل لیزیک می‌توان برای مونوویژن ساختن فرد استفاده کرد. در این روش یک چشم برای دید نزدیک و چشم دیگر برای دید دور اصلاح می‎شود. برای استفاده از این روش باید آگاهی کامل در زمینه عدم هماهنگی تصویر دو چشم و کاهش خفیف دید دور چشمی که برای دید نزدیک تنظیم خواهد شد به بیمار داده شود.

در روش دیگر (PresbyLASIK)که هنوز در مرحله آزمایش‌های بالینی قرار دارد با استفاده از لیزر Excimer مناطق چند کانونی در قرنیه ایجاد شده تا توانایی دید برای فواصل مختلف ممکن شود.

در روش تعویض انکساری عدسی (Refractive lens exchange) نیز با عمل جراحی، عدسی سفت و سخت شده چشم را با یک عدسی مصنوعی چندکانونی (مولتی فوکال) جایگزین می‌نمایند (تصویر 7).

در این نوع از لنزها چندین منطقه یا حلقه در لنز داخل چشمى طراحی شده تا بسته به جایی که نور از طریق آن وارد می‎شود، فرد قادر به دیدن اجسام در فاصله دور و یا نزدیک می‌گردد. طراحى لنزهای تطابقی، به ماهیچه‌های داخل چشمی اجازه می‌دهد تا لنز داخل چشم به سمت جلو و یا عقب حرکت کرده و مانند عدسی‌های طبیعی امکان تمرکز روی اشیاء دور و نزدیک فراهم گردد (تصویر 8).

افرادی که در طول شب رانندگی می‌کنند یا برای انجام کارهای نزدیک نیاز به ديد دقيق دارند، ممکن است از لنزهاى داخل چشمى مونوفوکال رضایت بیشتری داشته باشند. در واقع در لنزهای تک کانونی، کیفیت و حدت دید دور بهتر از انواع چند کانونی می‌باشد. باید توجه داشت که در استفاده از این نوع لنزها احتمال تعویض لنز داخل چشمی به علت عدم رضایت بیماران وجود دارد.