کراتوکونوس (Keratoconus) یا قوز قرنیه یک بیماری پیشرونده می‌باشد. این بیماری بیشتر در دهه‌های دوم و سوم عمر بروز کرده و در نتیجه آن قرنیه نازک شده و تغییر شکل می‌یابد. در حالت طبیعی قرنیه شکل گرد و کروی دارد ولی در این بیماری برجسته و نامنظم شده و شکل مخروطی پیدا می‌کند (تصویر 1).

قوز قرنیه در مقایسه با قرنیه نرمال
تصویر 1 قوز قرنیه در مقایسه با قرنیه نرمال

پتوز (Ptosis) به افتادگى پلك گفته مى‌شود. پتوز ممكن است آنقدر خفيف باشد كه به سختى مورد توجه قرار گيرد و يا به حدى شديد باشد كه كل مردمك را بپوشاند. پتوز ممكن است در بچه‌ها يا بالغين رخ دهد و علل متفاوتى دارد. اغلب به دنبال عملکرد ضعیف عضلات بالابرنده پلک (‌عضلات تارسال فوقانی و لواتور یا بالابرنده پلک)، جدا شدگی اتصالات اطراف و یا اختلالات عصب‌رسانی ایجاد می‎شود.

علل پتوز عبارتند از:

1. میوژنیک یا مرتبط با اختلال عضلات: بسیاری از موارد پتوز در این دسته قرار می‌گیرند که به علت استحاله یا عدم تکامل ماهیچه لواتور ایجاد می‎شود. ویژگی‌های آن عبارتند از عملکرد ضعیف ماهیچه لواتور، فقدان یا سطحی بودن چین پلکی و تاخیر پلکی در نگاه کردن به پایین (تصاویر 1 و 2).

فقدان چین پلکی در یک کودک مبتلا به پتوز مادرزادی (میوژنیک)
تصویر 1 فقدان چین پلکی در یک کودک مبتلا به پتوز مادرزادی (میوژنیک)

آمبلیوپی یا تنبلی چشم حدود 2 تا 3 درصد افراد جامعه را گرفتار می‌کند و اگر به موقع درمان نشود باعث کاهش دید دایمی در طول زندگی فرد می‎شود. در واقع یک نفر از هر 40 کودک مبتلا به این عارضه است.

در این اختلال ممکن است ظاهر چشم سالم باشد، اما دید کودک با وجود استفاده از عینک کامل نیست. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که تکامل بینایی در یک چشم به صورت طبیعی اتفاق افتاده اما در چشم دیگر غیرطبیعی است (تصویر 1). تنبلی چشم اغلب یک چشم را درگیر می‌کند اما گاهی ممکن است هر دو چشم را گرفتار نماید. مسیر بینایی از تولد تا 9 سالگی تکامل می‌یابد و در دوران شیرخوارگی سرعت این تکامل بیشتر است. سرعتی که تنبلی چشم پیشرفت می‌کند به سن کودک بستگی داشته و در کودکان کوچکتر سریعتر به سمت کاهش بینایی پیش می‌رود و برگشت و بهبودی آمبلیوپی هم در افراد کوچکتر سریعتر و بهتر است. تاثیر سن روی تکامل سیستم عصبی به گونه ایست که پس از پنج سالگی، هر چه درمان تنبلی چشم بیشتر به تعویق بیفتد، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می‎شود و پس از هفت تا ده سالگی درمان تاثیر ناچیزی در بهبود بینایی خواهد داشت.

مغزدر حال تکامل، تصویرمبهم سمت چپ را سرکوب کرده و فقط تصویر دریافتی از چشم سالم را پردازش می‌کند.
تصویر1 مغزدر حال تکامل، تصویرمبهم سمت چپ را سرکوب کرده و فقط تصویر دریافتی از چشم سالم را پردازش می‌کند.

انحراف چشم یا استرابيسم (Strabismus) به حالتی گفته می‎شود که چشم‌ها در يك راستا نباشند. يك چشم جهت طبيعي دارد ولى چشم ديگر ممكن است به طرف داخل (ازوتروپى)، خارج (اگزوترپى)، پايين (هيپوتروپى) و يا بالا (هيپرتروپى) منحرف شده باشد (تصاویر 1 و 2).

ازوتروپى یا انحراف يكى از چشم‌ها به داخل
تصویر 1 ازوتروپى یا انحراف يكى از چشم‌ها به داخل
اگزوتروپى یا انحراف يكى از چشم‌ها به خارج
تصویر 2 اگزوتروپى یا انحراف يكى از چشم‌ها به خارج

ضایعه عصب بینایی در اثر کم‌خون‌رسانی یا Ischemic optic neuropathy یکی از علل کاهش دید ناگهانی و شدید در سن بالای 50 سال است.

اصولاً Ischemic optic neuropathy از نظر تقسیم‌بندی به دو فرم قدامی و خلفی تقسیم می‎شود. در نوع قدامی(NAION) تورم سر عصب وجود دارد، ولی در فرم خلفی، طبق تعریف تورم سر عصب دیده نمی‎شود و تورم عصب بیشتر در قسمت‌های پشتی عصب وجود دارد.

همانگونه که ذکر شد شایع‌ترین نوع آسیب عصب در سن بالای 50 سال NAION می‌باشد. در هر سال بین 2 تا 10 نفر از هر 1000000 نفر به این بیماری مبتلا می¬شوند. همراهی این بیماری با اختلالات خواب (sleep apnea syndrome) نشان داده شده است، به شکلی که در برخی گزارشات تا 70% مبتلایان به NAION اختلال آپنه خواب داشته‌اند. یکی دیگر از عوامل خطر ابتلا به NAION مصرف بعضی از داروها می‌باشد به‌خصوص داروهایی که باعث کاهش فشار خون می¬شوند مانند sildenafile یا ویاگرا که برای تقویت قوای جنسی در آقایان استفاده می‎شود.

به التهاب عصب بینایی نوریت اپتیک گفته می‎شود. نوریت اپتیک باعث کاهش حاد بینایی می‌گردد. در نوع کلاسیک آن پس از گذشت چند هفته، دید بیمار بتدریج بهبود یافته و در نهایت 80% بیماران دید 30/20 یا بهتر پیدا می‌کنند. بهبود دید پس از 4 ماه و گاهی یک سال رخ می‌دهد. این بیماری در سفید پوستان شایع‌تر بوده و در آسیا کمتر از اروپا دیده می‎شود. به نظر می‌رسد بیش از 40000 نفر در ایران به این بیماری مبتلا باشند.

بیماری در خانم‌ها و در سنین 20 تا 40 سالگی شایع‌تراست. در بچه‌ها شیوع کمتری داشته و معمولاً در زمینه بیماری‌های عفونی رخ می‌دهد. در سنین بالای 50 سال نیز نادر بوده و ممکن است با نروپاتی اپتیک ایسکمیک اشتباه شود.