ملتحمه یا کونژنکتیوا (conjunctiva) یک غشاء شفاف و نازک می‌باشد که بخش قدامی سفیدچشم و سطح داخلی پلک‌ها را می‌پوشاند (تصویر 1). به التهاب این قسمت، کونژنکتیویت (Conjunctivitis) یا التهاب ملتحمه می‌گویند. كونژنكتيويت می‌تواند به علت عوامل باكتریایی، ویروسی و یا آلرژیک ایجاد شود. گاهی تبخال چشمی نیز با علائم كونژنكتيويت شروع می‎شود.

انواع کونژنکتیویت

سه نوع کونژنكتیویت وجود دارد:

1- كونژنكتيويت باکتریایی: نوع بسیار مسری کونژنکتیویت بوده که باعث قرمزی چشم به همراه مقدار زیادی ترشح چرکی می‎شود. در اغلب موارد صبح‌ها هنگام بیدار شدن، پلک‌ها با ترشحات چسبنده بسته شده‌اند (تصویر 2). درد و تورم اطراف گوش همان سمت نیز شایع می‌باشد. قطره‌های آنتی‌بیوتیک موجب تسریع بهبودی در این بیماری می‌شوند. این نوع از التهاب ملتحمه شایع‌ترین شکل كونژنكتيويت در کودکان سنین مدرسه بوده و باید توسط قطره‌های آنتی‌بیوتیک درمان شود.

2- كونژنكتيويت ویروسی: این نوع کنژکتیویت توسط همان ویروس‌های ایجاد کننده سرماخوردگی ایجاد می‎شود. این نوع از ورم ملتحمه نیز بسیار مسری بوده و باعث قرمزی و ترشحات آبکی از چشم‌ها می‎شود (تصویر 3). در برخی از انواع مسری و شدید این بیماری، سطح قرنیه دچار کدورت‌های پراکنده به نام کراتیت شده که بتدریج برطرف می‌شوند (تصویر 4). علائم بیماری چند روز تا دو هفته ادامه داشته و خودبخود بهبود می‌یابند. علایم كونژنكتيويت ویروسی، خفیفتر از نوع باکتریال بوده و شایعترین شکل التهاب ملتحمه در بزرگسالان می‌باشد. برای درمان نیازی به قطره آنتی‌بیوتیک نیست. با توجه به مسری بودن هر دو نوع كونژنكتيويت ویروسی و باکتریال، مبتلایان باید تا بهبود کامل از حضور در اماکن شلوغ پرهیز نمایند.

3- كونژنكتيويت آلرژیک: این نوع از ورم ملتحمه مسری نمی‌باشد و در اثر عکس‌العمل بدن نسبت به یک ماده آلرژی‌زا مانند گرده گل‌ها ایجاد می‎شود. قرمزی و ورم شدید بافت ملتحمه، باعث ایجاد یک نمای شیری (Milky appearance) در سطح چشم می‎شود (تصویر 5). انواع مختلفی از کونژکتیویت آلرژیک وجود داشته که شایعترین شکل آن نوع فصلی است و بیمار معمولاً در فصل بهار دچار علامت می‎شود.

علائم كونژنكتيويت

علائم بر حسب نوع كونژنكتيويت متفاوت هستند. كونژنكتيويت باکتریایی باعث ایجاد پوسته روی پلک‌ها و ترشحات فراوان چرکی از چشم‌ها می‎شود. این ترشحات ممکن است زرد یا سبز رنگ بوده و گاهی هر دو چشم را درگیر می‌نماید (تصویر 6). در كونژنكتيويت ویروسی، ترشحات کمتر از نوع باکتریال بوده و غلظت کمتری دارند. اگر چه بسیاری از عوامل ویروسی فقط یک چشم را مبتلا می‌کنند ولی احتمال درگیری هر دو چشم نیز وجود دارد. اگر علت كونژنكتيويت آلرژی باشد خارش، اشک‌ریزش و قرمزی چشم‌ها وجود داشته و ممکن است با آبریزش از بینی همراه باشد.

سایر علائم كونژنكتيويت تورم خفیف پلک‌ها، درد چشم‌ها، احساس جسم خارجی، خارش پلک‌ها و تاری دید خفیف به علت ترشح موکوس یا چرک می‌باشند.

تشخیص

چشم‌پزشک با معاینه چشم می‌تواند علت اکثر كونژنكتيويت‌ها را تشخیص دهد. بروز ناگهانی یا تدریجی علائم، تماس با شخص دارای علائم مشابه و سابقه عفونت تنفسی در تشخیص این بیماری مهم است (تصویر 7).

درمان

در قدم اول باید از سرایت آن پیشگیری کرد (تصویر 8). هر دو نوع كونژنكتيويت ویروسی و باکتریال به سرعت به افراد دیگر سرایت می‌کنند. مهمترین مواردی که باعث کاهش انتشار بیماری می‌شوند عبارتند از:

• شستشوی مکرر دست‌ها و خودداری از تماس و مالش چشم‌ها. پرهیز از استفاده از حوله، بالش و وسایل حمام مشترک و شستشوی این وسایل پس از هر بار استفاده (تصویر 8).
• پرهیز از استفاده از قطره‌های چشمی و مواد آرایشی مشترک و تعویض آن‌ها پس از بهبود كونژنكتيويت.
• عدم استفاده از لنز تماسی در مدت بیماری و تعویض آن‌ها پس از بهبود بیماری.

در موارد كونژنكتيويت‌های ویروسی و باکتریال، کمپرس سرد ممکن است باعث آرامش و تسکین چشم‌ها شود. در صورت ابتلای فقط یک چشم از کمپرس هر دو چشم با یک حوله باید پرهیز گردد تا از انتشار باکتری یا ویروس به چشم سالم پیشگیری شود.

كونژنكتيويت‌های ویروسی و باکتریال بدون درمان هم خود بخود بهبود می‌یابند. استفاده از قطره‌های آنتی بیوتیک در موارد باکتریال، بهبود بیماری را سرعت بخشیده و همچنین سرایت آنرا به دیگران کاهش می‌دهد‌. در موارد خاص ممکن است آنتی‌بیوتیک خوراکی کاربرد پیدا کند. گاهی به دنبال كونژنكتيويت ویروسی برای درمان ضایعاتی التهابی قرنیه، استفاده از استروئید موضعی ضرورت می‌یابد. كونژنكتيويت‌های ناشی از تبخال باید با دارو‌های ضد تبخال درمان شوند (تصویر 9).

برای کاهش كونژنكتيويت آلرژیک در طول روزهایی که گرده‌های گیاهان زیاد است، به هنگام وزش باد و فصل بهار می‌توان با بستن پنجره و درب‌ها از ورود گرده‌ها به داخل خانه جلوگیری نمود. گردگیری و کشیدن جارو برقی باعث کاهش گرد و غبار و مواد آلرژی‌زا می‎شود. باید با قرار گرفتن در نواحی تهویه خوب از تماس با غلظت زیاد دود و مواد شیمیایی پرهیز نمود. به شکل مرتب و دوره‌ای لباس‌ها و ملحفه رختخواب‌ها باید شسته شود. در موارد كونژنكتيويت آلرژیک کمپرس سرد تسکین دهنده است. قطره‌های ضد‌آلرژی و قطره‌های اشک مصنوعی بخصوص اگر قبل از استفاده در یخچال نگهداری شده و خنک باشند در کاهش علائم مفید هستند.